Karuzele podatkowe w VAT – kto na tym traci?

O nadużyciach w VAT pisaliśmy już wielokrotnie na blogu. Wskazywaliśmy jak uniknąć wplątania w karuzelę podatkową, jak poradzić sobie z kontrolą podatkową w tym zakresie oraz o tym, że z praktyki orzeczniczej wynika, że najlepiej byłoby zatrudnić w firmie na stałe detektywa.

Skala przestępstw w VAT jest ogromna – traci na tym jednak nie tylko Skarb Państwa, ale także rzetelni podatnicy, którzy są pozbawiani prawa do odliczenia podatku naliczonego bądź prawa do zastosowania stawki 0% w wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów.

W świetle praktyki organów podatkowych, ale także, niestety, sądów administracyjnych niezwykle trudno jest uniknąć negatywnych konsekwencji podatkowych w sytuacji, w której nawet uczciwy i rzetelny podatnik zostaje „wplątany” w karuzelę podatkową przez profesjonalnego oszusta.

Na tym tle wyróżnia się bardzo ciekawy wyrok WSA we Wrocławiu z 21 czerwca 2017 r. (I SA/Wr 1341/16), w którym Sąd bardzo rzeczowo i kompleksowo analizuje orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE w tym zakresie i w oparciu o nie formułuje szereg wytycznych i wskazówek dotyczących fundamentalnych reguł prowadzenia postępowań podatkowych dotyczących należytej staranności w VAT. Co istotne WSA we Wrocławiu nie „wyjmuje” tez poszczególnych orzeczeń TSUE z kontekstu i nie posługuje się skrótami.

Jak prowadzić postępowania podatkowe w zakresie należytej staranności w VAT?

Z uzasadnienia wyroku WSA we Wrocławiu z 21 czerwca 2017 r. wyprowadzić można 5 podstawowych wytycznych, którymi powinny kierować się organy podatkowe prowadząc postępowania, których przedmiotem jest ocena, czy podatnikowi VAT przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego bądź prawo do 0% stawki w WDT.

1. Transakcje na danym etapie obrotu powinny być badane indywidualnie, nie ma podstaw do odpowiedzialności zbiorowej

– organy podatkowe najczęściej koncentrują się na bardzo obszernych opisach przestępczej działalności kontrahentów podatnika (a także kontrahentów tych kontrahentów) poświęcając niewiele (bądź wcale!) miejsca na badanie okoliczności zawarcia transakcji przez danego podatnika oraz ocenie, czy podatnik dochował należytej staranności (a także, czy w ogóle istnieją podstawy do badania dobrej wiary podatnika!)

2. Organ podatkowy powinien udowodnić tezę o świadomym uczestnictwie podatnika w oszustwie karuzelowym

– niedopuszczalne jest przyjmowanie domniemania, że skoro oszustem podatkowym okazał się być kontrahent podatnika, to oznacza to, że i sam podatnik był świadomy istnienia jego nierzetelności

3. Badając dobrą wiarę trzeba wykazać, że transakcja powinna była wzbudzić podejrzenia u podatnika; dopiero wówczas można badać, czy podatnik posiadał i wykonywał procedury weryfikacyjne

– organy podatkowe automatycznie zdają się zakładać, że każdy podatnik VAT powinien weryfikować każdego swojego kontrahenta z punktu widzenia rzetelności wywiązywania się z obowiązków podatkowych; jest to założenie całkowicie mylne – jeśli transakcja nie budzi wątpliwości podatnika, przebiega według typowego w danej branży schematu, cena nie jest podejrzenie niska w stosunku do warunków rynkowych itp., wówczas podatnik powinien mieć prawo do odliczenia VAT (0% w WDT) bez konieczności sprawdzania, czy kontrahent prawidłowo rozlicza się z VAT (od kontroli tych elementów są organy podatkowe)

4. Należy ustalić wzorzec zachowania starannego przedsiębiorcy (uwzględniając specyfikę branży i okresu) i do niego odnieść działania konkretnego podatnika

– jeśli oczekujemy od podatnika dochowania „należytej” staranności – to wzorzec tej staranności jest uzależniony od czasu, w którym działa przedsiębiorca, od segmentu rynku, na jakim prowadzi działalność gospodarczą itp.; innego rodzaju zapobiegliwości oczekujemy np. od krawca nabywającego materiał do szycia garniturów a innego od hurtownika w branży paliwowej

5. Istnienie i wykonywanie procedur weryfikacyjnych nie może być automatycznie traktowane jako „pozór” sprawdzania kontrahentów i celowe działanie mające na celu uzyskanie prawa do odliczenia VAT

 – w postępowaniach podatkowych spotkać się można z następującym schematem myślenia – jeśli podatnik nie wykonuje czynności weryfikacyjnych (bądź ogranicza się do podstawowych działań w tym zakresie) – wówczas nie dochowuje należytej staranności (powinien był wiedzieć o oszustwie w VAT, więc nie przysługuje mu prawo do odliczenia); jeśli natomiast podatnik dowodzi istnienia i praktykowania daleko idących procedur weryfikacyjnych, to zarzuca się mu udział w przestępstwie (domniemanie, że wiedział o oszustwie i chciał stworzyć pozory rzetelnego weryfikowania kontrahentów); taki schemat rozumowania prowadzi do tego, że cokolwiek podatnik by nie przedsięwziął – nie jest w stanie uniknąć wplątania w karuzelę VAT

Oszust to profesjonalista!

Wyrok WSA we Wrocławiu z 21 czerwca 2017 r. daje nadzieję na sprowadzenie dyskusji nad oszustwami VAT do właściwego poziomu – zapobiegania i walki z oszustwami.

Trzeba pamiętać, że profesjonalny oszust dobrze wie, jak stworzyć pozór działalności legalnej i w jaki sposób wmanewrować uczciwego podatnika. Często okazuje się, że jakich działań weryfikacyjnych podatnik by nie podjął i tak nie byłby w stanie zidentyfikować swojego kontrahenta jako oszusta. Nie powinno budzić wątpliwości, że w takich sytuacjach nie można zarzucać podatnikowi, że tych działań nie podjął (skoro i tak nie mogły one doprowadzić do ujawnienia oszustwa podatkowego – np. czy zawarcie umowy na piśmie spowodowałoby, że profesjonalny oszust ujawniłby się i odmówił podpisania kontraktu?).

Postępowania podatkowe w zakresie należytej staranności w VAT powinny być prowadzone z poszanowaniem nie tylko orzecznictwa TSUE, ale także zasad ogólnych postępowania podatkowego.

W przeciwnym razie dojdziemy do absurdów, jakich doświadczył jeden z naszych klientów zapytawszy US, co ma zrobić na przyszłość, aby uniknąć zarzutu, że nie dochował należytej staranności. Podatnik próbował ustalić, czy są jakieś środki zaradcze, aby nie być zmuszonym do zwrotu odliczonego VAT. Uzyskał wiele znaczącą odpowiedź, że niezawodnym sposobem jest zamknięcie działalności gospodarczej…