Zmiany w prawie podatkowym – kij czy marchewka?

Ostatnie dwa lata funkcjonowania systemu podatkowego w Polsce to czas dynamicznych zmian przepisów podatkowych, nakierowanych, przede wszystkim, na przeciwdziałanie unikaniu i uchylaniu się od opodatkowania. Chodzi tu o przepisy, które weszły w życie w 2015 oraz 2016 r., a także rozwiązania, które wejdą w życie od 1 stycznia 2017 r. oraz pomysły i projekty aktualnie dyskutowane na forum rządowym bądź parlamentarnym. Celem tych działań jest oczywiście zwiększenie dochodów budżetowych. W tym kontekście rodzą się dwa pytania:

• czy przyjęte i planowane rozwiązania nie uderzą w uczciwych przedsiębiorców (kij)?
• czy, jeśli celem ustawodawcy jest zwiększenie wpływów budżetowych, nie należałoby pomyśleć o działaniach, które zwiększałyby zaufanie podatników do państwa (wprowadzenie gwarancji ochrony praw podatników itp.), co zmniejszałoby zjawisko ucieczki od opodatkowania (marchewka)?

Kij

Wyliczmy, jakie zmiany już zostały wprowadzone, jakie oczekują na wejście w życie, a o jakich się dopiero dyskutuje:

• wprowadzenie klauzuli ogólnej przeciwko unikaniu opodatkowania i klauzuli obejścia prawa w VAT (2016),
• wprowadzenie Jednolitego Pliku Kontrolnego (2016),
• rewolucja w opodatkowaniu dochodów nieujawnionych (2016),
• poszerzenie kompetencji organów podatkowych w postępowaniu podatkowym (i, co za tym idzie, marginalizacja kontroli podatkowej i gwarancji przysługujących podatnikowi w toku kontroli) – 2016,
• obwarowanie zwolnienia z podatku dywidend wypłacanych pomiędzy spółkami powiązanymi dodatkowymi warunkami w celu minimalizacji zjawiska unikania opodatkowania (2016),
• wprowadzenie przepisów o kontrolowanych spółkach zagranicznych (CFC) – 2015,
• opodatkowanie tzw. datio in solutum (2015),
• zmiana pojęcia niepodzielonych zysków, przez co poszerzono zakres opodatkowania przekształceń spółki kapitałowej w spółkę osobową (2015),
• objęcie dokumentacjami cen transferowych spółek osobowych (2015),
• zmiany umów o unikaniu podwójnego opodatkowania i wprowadzenie szczególnych instrumentów przeciwdziałających unikaniu opodatkowania (co roku zmieniane są kolejne umowy),
• opodatkowanie tzw. agio emisyjnego (2017),
• uzupełnienie przepisów o opodatkowaniu wymiany udziałów o przepisy przeciwdziałające unikaniu opodatkowania (2017),
• rewolucja w dokumentacjach cen transferowych, poszerzenie zakresu wymaganych danych (2017),
• ograniczenie płatności gotówkowych (2017),
• zmiany w podatku od towarów i usług, których celem jest ograniczenie oszustw podatkowych w VAT – ograniczenia zwrotu VAT, szerokie możliwości odmowy rejestracji, szerokie możliwości wykreślenia podatnika VAT, odpowiedzialność solidarna pełnomocnika, ograniczenie deklaracji kwartalnych, powrót sankcji VAT (przepisy mają wejść w życie od 1 stycznia 2017 r.) oraz dodatkowo zmiany kodeksu karnego i wprowadzenie przestępstw „fakturowych” ze słynną sankcją 25 lat pozbawienia wolności,
• opodatkowanie funduszy inwestycyjnych (projekt dyskutowany obecnie w Sejmie),
• zmiana opodatkowania dochodu w podatku dochodowym od osób fizycznych (projekty tzw. podatku jednolitego, pomysły likwidacji 19% podatku liniowego dla przedsiębiorców),
• reforma administracji podatkowej (tzw. KAS – od marca 2017),
• pomysły pozbawienia niektórych interpretacji podatkowych waloru ochronnego.

Są to w dużej części zmiany bardzo potrzebne i oczekiwane od lat. Niestety, często idą zbyt daleko i uderzają w tzw. uczciwych podatników, utrudniając, a często paraliżując wykonywanie działalności gospodarczej (przykładem chociażby możliwość pozbawienia przedsiębiorcy statusu podatnika VAT – nawet bez zawiadomienia; czy też zagrożenie procesem karnym i karą 25 lat pozbawienia wolności dla nieświadomego niczego  nabywcy towaru, który odliczył VAT z faktury wystawionej przez oszusta!)

Marchewka

Do działań, które mogą służyć poprawie klimatu prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce zaliczyć można wprowadzenie zasady rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika (in dubio pro tributario), choć przepis ten, po pewnym czasie obowiązywania, wydaje się przepisem martwym. Po pierwsze dotyczy tylko wątpliwości w zakresie wykładni przepisów prawa podatkowego (a nie wątpliwości w ustalaniu faktów!), po drugie – bardzo rzadko kiedy organy podatkowe owe wątpliwości mają…

Ciekawym pomysłem jest idea wprowadzenia instytucji objaśnień publikowanych przez Ministra Finansów, które miałyby mieć walor ochronny dla podatnika, który się do nich zastosuje oraz tzw. klauzula pewności prawa.

Rozwiązanie to miałoby chronić podatnika, który zastosuje się do utrwalonej linii orzeczniczej czy interpretacyjnej organów podatkowych, która następnie ulegnie zmianie. Pomysł ten, o ile zostanie odpowiednio wdrożony do ustawy może być ciekawym rozwiązaniem występującego od lat problemu, z jakim borykają się podatnicy, polegającego na oparciu się na jednolitej wykładni przepisów, która nagle (np. z uwagi na uchwałę NSA, wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE czy też zmianę podejścia Ministra Finansów) ulega zmianie o 180 stopni. Podatnikowi grozi wówczas zaległość podatkowa 5 lat wstecz wraz z odsetkami.

Skutki podjętych działań

Wracając do pytania, postawionego na wstępie – czy zmiany prawa podatkowego, które obserwujemy, to kij czy marchewka, trzeba powiedzieć, że zdecydowanie – kij, a raczej solidna pałka i to niekoniecznie (a przynajmniej nie wyłącznie) – na oszustów.

A marchewka? No cóż są to działania w dobrą stronę, ale z pewnością nie są w stanie zmienić jednoznacznie represyjnego charakteru reform prawa podatkowego dokonanych w ostatnich latach i planowanych na przyszłość.

Klimat prowadzenia działalności gospodarczej się pogarsza, podobnie jak i atrakcyjność gospodarcza naszego kraju. Prowadzone obecnie dyskusje nad opodatkowaniem funduszy inwestycyjnych nakazują zastanowić się, czy podatnik może planować długofalowe działania w oparciu o określony kształt systemu podatkowego.

Skoro wysokość obciążeń podatkowych jest jednym z istotnych elementów kosztowych każdej aktywności gospodarczej, to wysokie prawdopodobieństwo nagłych i prowadzonych bez żadnych konsultacji (projekty poselskie!) zmian w tym zakresie mogą skutecznie odstraszyć od prowadzenia w działalności w naszym kraju.

W czarnym scenariuszy ci mniejsi – uciekną w szarą strefę, ci więksi – uciekną za granicę albo w ogóle do Polski nie zawitają.