Na czym polega blokada STIR?

Od ponad dwóch lat administracja podatkowa dysponuje nowymi możliwościami walki m.in. z tzw. karuzelami VAT – instrumentem czasowej blokady rachunku bankowego w ramach tzw. przepisów STIR. Są to regulacje Ordynacji podatkowej, które pozwalają na zablokowanie środków zgromadzonych na rachunku bankowym, gdy zaistnieje podejrzenie, że posiadacz takiego rachunku wykorzystuje go do wyłudzeń skarbowych.

W pierwszej kolejności dokonywana jest tzw. analiza ryzyka wykorzystywania działalności banków i SKOK-ów do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi. Szef KAS wykonuje tę analizę na podstawie zestawień zebranych niemalże w czasie rzeczywistym z banków po ustaleniu tzw. wskaźnika ryzyka (na podstawie określonych kryteriów i algorytmów oceny).

Następnie – Szef KAS żąda zablokowania rachunku bankowego i kieruje to żądanie bezpośrednio do banków czy SKOK-ów.

Kiedy Szef KAS może zablokować rachunek bankowy?

Aby ustanowić taką blokadę konieczne jest spełnienie dwóch warunków:

1. Posiadane przez Szefa KAS informacje wskazują, że podmiot kwalifikowany może wykorzystywać działalność banków czy SKOK-ów do celów mających związek z wyłudzeniami skarbowymi (czy zmierzającymi do wyłudzeń skarbowych) oraz
2. Blokada rachunku jest konieczna, aby temu przeciwdziałać.

Trzeba pamiętać, że blokada STIR ma charakter wyjątkowy i szczególny. To niejako „broń atomowa” w stosunku do innych instrumentów, którymi dysponuje administracja skarbowa – takich jak np. decyzja o zabezpieczeniu wykonania zobowiązania podatkowego. Stąd też przesłanka konieczności ustanowienia blokady w celu przeciwdziałania wyłudzeniom skarbowym.

Przedłużenie blokady

Blokada ustanawiana jest na czas maksymalnie 72 godzin i może być przedłużona.

Przedłużenie blokady następuje w drodze postanowienia, które podlega zaskarżeniu zażaleniem. Przedłużenie może nastąpić po spełnieniu już innych niż w przypadku ustanowienia blokady przesłanek:

1. Uzasadniona obawa, że podmiot kwalifikowany nie wykona istniejącego lub mającego powstać zobowiązania podatkowego lub zobowiązania z tytułu odpowiedzialności osób trzecich, gdy
2. Kwota zobowiązania przekracza równowartość 10 000 euro.

Jak widać, łatwiej jest blokadę przedłużyć niż ją ustanowić.

Czy można zaskarżyć postanowienie o blokadzie?

Przepisy wprost stanowią o prawie do zaskarżenia postanowienia o przedłużeniu blokady, ale milczą o zakwestionowaniu czynności ustanowienia blokady. Praktyka organów podatkowych wskazuje, że podatnicy, którzy nie mogą skutecznie argumentować o bezpodstawności ustanowienia blokady w postępowaniu zażaleniowym dotyczącym zbadania legalności jej przedłużenia. W takich przypadkach okazuje się, że Szef KAS mógłby „bezkarnie” ustanowić blokadę w dowolnym przypadku, a podatnik nie mógłby się efektywnie bronić

A zasada dwuinstancyjności?

Niezwykle pomocnych argumentów w kwestionowaniu legalności ustanowienia blokady rachunku dostarcza niedawny wyrok NSA z 27 kwietnia 2020 r. (I FSK 491/20). W orzeczeniu tym sąd potwierdził, że w ramach zażalenia na postanowienie o przedłużeniu blokady podatnik może kwestionować również legalność jej ustanowienia. Może zatem powoływać argumenty i dowody wskazujące na to, że blokada nie była konieczna dla przeciwdziałania wyłudzeniom skarbowym, albo że w ogóle w sprawie nie mogło być mowy o tego rodzaju wyłudzeniach.

Warto zwrócić uwagę, że nie oznacza to oczywiście, że nie istnieje uzasadniona obawa, że zobowiązanie nie zostanie wykonane – być może w sprawie jest podstawa do wydania decyzji o zabezpieczeniu wykonania zobowiązania – ale już nie blokady rachunku bankowego w trybie przepisów STIR. Podobny argument został wyrażony w wyroku WSA w Poznaniu z 4 czerwca 2020 r. (I SA/Po 267/20)

Sąd podkreśla wagę zasady dwuinstacyjności wynikającej z Konstytucji RP i wskazuje, że pozbawienie prawa do zbadania legalności ustanowienia blokady byłoby pogwałceniem tej fundamentalnej reguły konstytucyjnej.