Uchwałą z 24 maja 2021 r. w sprawie o sygn. akt I FPS 1/21 Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że ocena przesłanek zastosowania przez organy podatkowe przy wydawaniu decyzji podatkowej przepisów pozwalających na wstrzymanie lub zawieszenie biegu przedawnienia mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji. Temat tej uchwały i jej znaczenia dla podatników był poruszony tuż po jej wydaniu w podcaście Dzień dobry podatki, z którym można zapoznać się klikając w poniższy link. W dzisiejszym wpisie o tym, co w praktyce oznacza ta uchwała, dlaczego może ona mieć przełomowe znaczenie dla wielu, wciąż trwających sporów podatników z organami podatkowymi i na ile zmienia ona pozycję podatnika w starciu z organem podatkowym.
Dotychczasowa praktyka organów podatkowych
Zgodnie z Ordynacją podatkową zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Dla przykładu, zobowiązanie w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2014 r. przedawnia się z końcem roku 2020, ponieważ termin zapłaty podatku przypada w 2015 r., wobec czego upływ 5-letniego terminu przedawnienia rozpocznie się z końcem 2015 r. i zakończy się z końcem 2020 r.
Istnieją jednak sytuacje, które mogą powodować przerwanie biegu terminu przedawnienia bądź zawieszenie biegu terminu przedawnienia. W przypadku przerwania 5-letni termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg na nowo, natomiast zawieszenie powoduje, że bieg terminu przedawnienia ulega zatrzymaniu i będzie kontynuowany po ustaniu okoliczności powodującej jego zawieszenie.
W praktyce najczęściej dochodziło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia poprzez wszczęcie postępowania karnoskarbowego i zawiadomienie podatnika o skutkach wszczęcia postępowania karnoskarbowego w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Od wielu już lat panowała wśród praktyków powszechna dość opinia, że instytucja zawieszenia przedawnienia w związku ze wszczęciem postępowania karnoskarbowego była przez organy podatkowe traktowana instrumentalnie i była nadużywana. Organy bardzo często wszczynały postępowanie karnoskarbowe, a następnie niemal od razu je zawieszały, a wszystko tylko po to, by nie doszło do przedawnienia zobowiązania podatkowego. Tym samym organy podatkowe miały więcej czasu na wydanie decyzji określającej zobowiązanie podatkowe niż przewidziane w ustawie 5 lat. Podatnik natomiast nie mógł w praktyce liczyć na przedawnienie zobowiązania w ustawowym terminie.
Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego
Wszystko to, co do tej pory było powszechną praktyką organów podatkowych pozwalającą na uniemożliwienie przedawnienia zobowiązania podatkowego może za chwilę zostać ukrócone dzięki najnowszej uchwale Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zauważyć należy, że w ostatnich latach coraz więcej podatników przed sądami administracyjnymi podnosiło w sporze z organami podatkowymi, że organy w istocie nadużywają prawa wszczynając postępowanie karnoskarbowe tylko po to, by uniemożliwić przedawnienie zobowiązania podatkowego, nie dążąc przy tym do zrealizowania celów jakie przypisuje się postępowaniu karnoskarbowemu, tj. wykryciu i ukaraniu sprawcy przestępstwa karnoskarbowego. Kres dotychczasowej praktyce położyć może najnowsza uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 maja 2021 r. sygn. akt I FSP 1/21. Uchwała ta sprowadza się do stwierdzenia, że ocena przesłanek zastosowania przez organy podatkowe przy wydawaniu decyzji podatkowej przepisów pozwalających na wstrzymanie lub zawieszenie biegu przedawnienia mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji. Z samego literalnego brzmienia tej uchwały wynika w zasadzie tylko tyle, że w granicach sprawy podatkowej badanej przez sąd administracyjny mieści się także ocena przesłanek zastosowania przepisów umożliwiających zawieszenie biegu terminu przedawnienia. Sąd administracyjny badając zatem sprawę podatkową będzie miał obowiązek zweryfikować, czy doszło do zawieszenia biegu przedawnienia. Istota jednak tego rozstrzygnięcia powinna mieć jednak daleko idące skutki na kilka płaszczyznach.
Skutki uchwały
Przede wszystkim zmieni się dotychczasowa praktyka działalności sądów administracyjnych. Uchwała spowoduje, że teraz wszystkie sądy będą mogły badać czy doszło do skutecznego zawieszenie biegu terminu przedawnienia wskutek wszczęcia postępowania karnoskarbowego. Kwestia ta była co prawda już przez sąd badana, jednak do tej pory sądy ograniczały się w istocie do formalnego badania zawieszenia biegu przedawnienia, tzn. oceniały czy zostały spełnione ustawowe przesłanki do stwierdzenia biegu terminu przedawnienia. Teraz sądy będą zobligowane ocenić przesłanki zastosowania przepisów pozwalających na zawieszenie biegu przedawnienia, a więc nie tylko ocenią czy doszło do formalnego wszczęcia postępowania i zawiadomienia o jego skutkach podatnika, ale ocenią czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego było zasadne i zmierzało do zrealizowania celów postępowania karnoskarbowego, a nie tylko do zawieszenia biegu terminu przedawnienia.
Skutki tej uchwały odczują również organy podatkowe i Skarb Państwa. Należy się spodziewać, że orzeczenie NSA może spowodować stwierdzenie przez sądy administracyjne przedawnienia zobowiązania podatkowego w wielu wciąż toczących się sprawach podatkowych, w których organy powołują się na zawieszenie biegu przedawnienia w związku z wszczęciem postępowania karnoskarbowego. Co oczywiste, spowoduje to wpływy do budżetu państwa będą mniejsze niż zakładano w związku ze stwierdzeniem przedawnienia zobowiązań podatkowych w wielu wciąż toczących się postępowaniach podatkowych bądź sądowoadministracyjnych.
Jednak największe znaczenia powołana uchwała będzie miała dla podatników, bowiem daje ona szansę na to, by instytucja przedawnienia zobowiązania podatkowego przestała być fikcją. Dotyczy to zwłaszcza tych podatników, wobec których prowadzone jest nadal postępowanie podatkowe lub postępowanie sądowoadministracyjne, a gdyby nie zawieszenie biegu terminu przedawnienia wskutek wszczęcia postępowania karnoskarbowego doszłoby do przedawnienia zobowiązania podatkowego. Zdarzają się bowiem przypadki, ze takie wszczęcie następują nawet na kilka czy kilkanaście dni przed upływem terminu przedawnienia tylko po to, by uniemożliwić przedawnienie zobowiązania. W związku z powołaną uchwałą łatwiej będzie stwierdzić w postępowaniu sądowoadministracyjnym, że nie doszło do skutecznego zawieszenia biegu przedawnienia, jeżeli z okoliczności danej sprawy będzie wynikać, że wszczęcie postępowania karnoskarbowego miało na celu jedynie zawieszenie biegu przedawnienia a nie wykrycie i ukaranie sprawcy przestępstwa karnoskarbowego.
