Na naszym blogu pisaliśmy już o problemie „wiszących” hipotek ZUS, które sprawiają, że mimo upływu terminu przedawnienia składek – zobowiązania z tego tytułu nie wygasają.
W odniesieniu do zobowiązań podatkowych mamy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 8 października 2013 r. (SK 40/12). Trybunał zakwestionował wówczas konstytucyjność art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej, którego treść “przeniesiono” do obecnie obowiązującego § 8.
TK uznał wówczas, że zasada, zgodnie z którą zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką nie ulegają przedawnieniu, narusza zasadę równej ochrony własności (sytuacja finansowa podatników, których zobowiązania zabezpieczono hipoteką jest gorsza od sytuacji podatników, których zobowiązania zabezpieczono w inny sposób), zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Pisaliśmy wówczas, że przesłanki, na podstawie których Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność z Konstytucją art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w pełni uzasadniają podobny wniosek względem art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Potwierdzeniem takiego stanowiska było także orzecznictwo sądów powszechnych – w szczególności wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 2016 r. (V CSK 377/15, przewodniczącym sprawozdawcą był prof. W. Katner).
Zaskakujący wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Sprawą oceny zgodności z Konstytucją art. 24 ust. 5 ustawy „składkowej” zajął się Trybunał Konstytucyjny, który 20 maja 2020 r. wydał orzeczenie w sprawie o sygn. akt P 2/18. Trybunał niespodziewanie uznał, że przepis ten jest zgodny z Konstytucją RP.
Jak TK pogodził w takim razie to orzeczenie z wyrokiem z 8 października 2013 r.? Trybunał uznał, że składki na ZUS w odróżnieniu od podatków nie zasilają budżetu państwa, ale wpływają bezpośrednio na rachunek ZUS (celowy charakter składek). Dodatkowo – składki – zdaniem TK mają charakter ekwiwalentny (tj. są powiązane z wzajemnym świadczeniem ze strony Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Trybunał stwierdził, że
W związku z tym nieuiszczanie składek przez płatników powoduje przerzucenie ciężaru wypłaty świadczeń na fundusz, a tym samym pośrednio na tych, którzy wywiązują się z ciążących na nich obowiązków.
W mojej ocenie uzasadnienie to równie dobrze mogłoby odnosić się do zobowiązań podatkowych – tj. brak zapłaty podatku stanowi de facto przerzucenie ciężaru wydatków budżetowych na Skarb Państwa (czy szerzej – pozostałych podatników), mimo wszystko jednak zasada, zgodnie z którą zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką w praktyce się nie przedawniają uznana została wcześniej przez TK za sprzeczna z Konstytucją.
Zdanie odrębne
Do orzeczenia zdanie odrębne zgłosił sędzia Piotr Pszczółkowski, który wskazał, że jego zdaniem art. 24 ust. 5 ustawy „składkowej” nie spełnia testu proporcjonalności (a w szczególności elementu konieczności). Sędzia Pszczółkowski podkreślił także, że nie widzi:
dostatecznie silnego konstytucyjnie uzasadnienia, dla którego odmiennie (gorzej) są traktowani dłużnicy ZUS objęci surowszymi (bo zakładającymi wyłączenie przedawnienia) regułami egzekwowania należności tylko z tego powodu, że w ich sprawie organ wybrał zabezpieczenie w formie hipoteki przymusowej. Zatem dochodzi do naruszenia art. 64 ust. 2 Konstytucji.
