Hipoteka ZUS a przedawnienie

Należności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych mogą być zabezpieczone hipoteką (szczegółowe zasady ustanawiania hipoteki określa art. 26 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Należności z tytułu składek przedawniają się z upływem 5 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne – z zastrzeżeniem możliwości zawieszenia czy przerwania biegu terminu przedawnienia.

Należności względem ZUS podlegają jednak szczególnym zasadom przedawnienia w sytuacji, w której doszło do ich zabezpieczenia poprzez wpis hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości dłużnika. W takim wypadku należności te nie podlegają przedawnieniu, ale po upływie terminu przedawnienia mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki (analogiczna zasada obejmuje zabezpieczenia w formie ustanowienia zastawu).

Hipoteki urzędu skarbowego a wyrok Trybunału Konstytucyjnego

Jak już pisaliśmy TUTAJ zobowiązania podatkowe nie ulegają przedawnieniu, jeśli zostały zabezpieczone hipoteką (choć mogą być egzekwowane wyłącznie z przedmiotu hipoteki). Zasada ta, obecnie unormowana w art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, została jednak uznana za niezgodna z Konstytucją w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 8 października 2013 r. (SK 40/12). Co ciekawe Trybunał zakwestionował wówczas konstytucyjność art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej, którego treść „przeniesiono” do obecnie obowiązującego § 8.

Zgodnie jednak z utrwaloną linią orzeczniczą, mimo że TK nie badał zgodności z Konstytucją obecnie obowiązującego art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, to z uwagi na fakt, iż treść § 6 i § 8 była w zasadzie prawie identyczna, należy uznać, że wyrok TK z 8 października 2013 r. stanowi podstawę do odmowy stosowania art. 70 § 8 Ordynacji. 

W konsekwencji, jeśli tylko upłynął termin przedawnienia danego zobowiązania podatkowego, to mimo, iż zostało zabezpieczone hipoteką, należy uznać, że uległo przedawnieniu. Otwiera to drogę do wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej. 

A co z hipotekami ustanowionymi na rzecz ZUS?

Jak już wspomniano w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych funkcjonuje zasada analogiczna do reguły wyrażonej w Ordynacji podatkowej.

Zgodnie z art. 24 ust. 5 ustawy „nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia”.

Przesłanki, na podstawie których Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność z Konstytucją art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej w pełni uzasadniają podobny wniosek względem art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Potwierdza to także orzecznictwo sądów powszechnych. W wyroku z 17 marca 2016 r. (V CSK 377/15, przewodniczącym sprawozdawcą był prof. W. Katner) Sąd Najwyższy wyraźnie podkreślił, że:

„niezgodność z Konstytucją dotyczy określonej normy prawnej, którą przepis wyraża a nie jednostek redakcyjnych, pełniących wyłącznie rolę porządkującą wewnątrz aktu prawnego, w którym się znajduje. Powinnością ustawodawcy jest przepis ten z ustawy usunąć wraz z ogłoszeniem wyroku Trybunału, gdyż w przeciwnym wypadku doszłoby się do karkołomnego wniosku o możliwości dowolnego zmieniania numeracji przepisów w ustawach, np. w razie tworzenia tekstu jednolitego i omijania w ten sposób (nie wykonywania) wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Za zbędną powinno się uznać potrzebę powtórnego rozpatrywania przez Trybunał zgodności, tym razem art. 70 § 8 OP z Konstytucją, skoro przepis ten, co do kwestii z powodu której orzeczona została jego niekonstytucyjność, się nie zmienił. W zaskarżonym wyroku zwraca się trafnie uwagę, że w orzecznictwie administracyjnym i doktrynie prawa administracyjnego jest przyjęte, że oczywista niezgodność przepisu z Konstytucją, wynikająca z uprzedniego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stanowi sobą wystarczające uzasadnienie do odmowy przez sąd zastosowania przepisów ustawy, gdyż, jak się podkreśla w tak oczywistych sytuacjach trudno oczekiwać, aby sądy uruchamiały procedurę pytań prawnych”.

W konsekwencji, o ile tylko upłynął termin przedawnienia, należy uznać, że należności ZUS uległy przedawnieniu nawet wówczas, gdy zostały zabezpieczone hipoteką. Skoro zatem należności te nie istnieją (wygasły), to powoduje to z mocy prawa wygaśnięcie hipoteki. W ramach uporządkowania stanu prawnego konieczne jest zatem wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej

Jak wykreślić hipotekę ZUS z księgi wieczystej?

Mimo oczywistej niekonstytucyjności art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z Konstytucją w praktyce ZUS odmawia wyrażenia zgody na wykreślenie hipotek stwierdzając, że wyrok TK z 8 października 2013 r. nie dotyczył tego przepisu.

W razie odmowy wyrażenia zgody przez ZUS na wykreślenie hipoteki, właściciel obciążonej nieruchomości powinien wystąpić do sądu wieczystoksięgowego z powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

Podstawą do wykreślenia hipoteki byłby wówczas odpis prawomocnego wyroku ustalającego, że wierzyciel nie wykonał obowiązku określonego w art. 100 tej ustawy (zgodnie z art. 31 ust. 2 ustawy). Zgodnie z powołanym tu art. 100 „w razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej”.

Trzeba przy tym pamiętać, że złożenie tego pozwu wymaga wniesienia wpisu sądowego w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu (nie więcej niż 100 000 zł).