Samochody osobowe – kiedy pełne prawo do odliczenia VAT?

Zgodnie z przepisami ustawy o VAT przedsiębiorca ma prawo do odliczenia 100% VAT z faktury dokumentującej nabycie czy leasing samochodu osobowego oraz wydatków związanych z jego eksploatacją wówczas, gdy samochody te są wykorzystywane wyłącznie do celów działalności gospodarczej.

Chodzi tu z jednej strony o samochody, których konstrukcja generalnie wyklucza możliwość prywatnego użytku (takie jak np. pojazdy specjalne, auta z jednym rzędem siedzeń z przegrodą – typu van, samochody typu pickup itp.), z drugiej o pojazdy, które są wykorzystywane w sposób, który wyklucza ich wykorzystanie poza działalnością gospodarczą.

„Wyklucza” – jedno słowo, wiele problemów

„Standardowy” firmowy samochód osobowy może być zatem objęty 100% odliczeniem VAT tylko wówczas, gdy podatnik zagwarantuje, że pojazd nie będzie wykorzystywany na cele prywatne. Organy interpretują tę przesłankę bardzo ściśle wymagając, aby podatnik wprowadził takie rozwiązania formalne i techniczne, które wyeliminują możliwość prywatnego użytku. Taka interpretacja tego problematycznego wymogu skutkuje licznymi wątpliwościami praktycznymi.

Parkowanie pod domem pracownika (podatnika)

Przykładem takich kłopotliwych sytuacji jest przypadek, w którym zgodnie z zasadami obowiązującymi w danej firmie pracownik jest zobowiązany do garażowania samochodu służbowego w miejscu swojego zamieszkania (tudzież podatnik będący przedsiębiorcą jednoosobowym pozostawia auto firmowe pod domem).

Organy podatkowe często kwestionują wówczas prawo do pełnego odliczenia VAT argumentując, że pozostawienie samochodu w miejscu zamieszkania może stanowić „pokusę” dla pracownika / podatnika do prywatnego użytku (np. weekendowego wyjazdu na imieniny). 

Nadzieja w zdrowym rozsądku orzecznictwa sądowego…

Sądy administracyjne zauważają, że dopóki mamy do czynienia z „czynnikiem ludzkim”, dopóty istnieje potencjalne zagrożenie, że samochód firmowy zostanie wykorzystany w celach prywatnych.

Wystarczy chociażby wskazać przykład przedstawiciela handlowego, który w drodze od klienta A do klienta B wstąpi na prywatne zakupy do supermarketu. Mimo wprowadzenia sankcji za takie działanie, zabezpieczenia technicznego (np. system GPS) podatnik nie może wykluczyć, że jego pracownik z samochodu nie skorzysta w celach prywatnych. Oznaczałoby to, że podatnik nigdy nie będzie miał prawa do pełnego odliczenia VAT.

WSA we Wrocławiu w wyroku z 10 marca 2015 r. (I SA/Wr 35/15) podkreślił, że:

„chodzi zatem jedynie o stworzenie takich mechanizmów i wprowadzenie takich zasad używania pojazdów, które dadzą maksymalną gwarancję wykorzystania ich wyłącznie w działalności gospodarczej podatnika”.

…oraz we właściwej interpretacji dyrektywy VAT

Możliwość wprowadzenia ograniczenia prawa do odliczenia VAT przy nabyciu i eksploatacji samochodów osobowych wynika z decyzji derogacyjnej Rady UE z 17 grudnia 2013 r. (2013/805/UE).

Trzeba jednak pamiętać, co wynika z samej konstrukcji tej decyzji – stanowi ona upoważnienie do odstępstwa od art. 168 dyrektywy VAT, stanowiącego podstawę dla prawa do odliczenia VAT. Prawo do odliczenia jest fundamentalnym elementem konstrukcji VAT i przesądza o jego charakterze prawnym (jako podatku od wartości dodanej).

Oznacza to, że wszelkie ograniczenia prawa do odliczenia, a już w szczególności odstępstwa od tej zasady przyznane indywidualnie danemu państwu członkowskiemu, powinny być traktowane jako wyjątki. Wymóg wykluczenia prywatnego użytku samochodu osobowego nie może być zatem interpretowany szeroko.

Stałoby to w sprzeczności z zasadą neutralności VAT i naruszałoby, w mojej ocenie, nie tyle samą decyzję derogacyjną, co w ogóle dyrektywę VAT i jej art. 168.

Kiedy więc pełne prawo do odliczenia?

Podatnik powinien, jak już wskazaliśmy, zminimalizować ryzyko prywatnego użytku samochodu firmowego. Oprócz odpowiednich postanowień regulaminu wewnętrznego rozważyć należy instalację systemu monitorującego GPS, wprowadzenie obowiązku zdania kluczyków i dowodu rejestracyjnego po zakończonej jeździe (jeśli samochód garażowany jest w siedzibie firmy) czy też obowiązek sporządzania ewidencji przebiegu pojazdu i rozliczenia jej z pracodawcą. 

Jeśli auto ma być jednak pozostawiane pod domem pracownika czy podatnika warto, aby było ku temu odpowiednie uzasadnienie. Przykładowo, jeśli przedstawiciel handlowy musi wyruszyć w podróż służbową wcześnie rano, bądź wraca w nietypowych porach, to nieracjonalne byłoby utrzymywanie obowiązku pozostawienia samochodu pod siedzibą firmy (zwiększa to jedynie koszty).

Służbowy charakter będzie miała również jazda z miejsca zamieszkania do siedziby firmy w przypadku konieczności odbioru samochodu z warsztatu poza godzinami pracy, czy też podróż pomiędzy tymi miejscami przez prezesa zarządu służbową limuzyną (z kierowcą) podczas której może on prowadzić telefoniczne rozmowy biznesowe.